Ruins of an Extreme Present
EN | GR | CATALOGUEΗ κοινωνική ιστορία ξεκινά στο τέλος της ταύτισης του ανθρώπου με τη φύση και την ανυψωση του ως ξεχωριστή οντότητα. Πριν από περίπου 500 χρόνια, η δυτική φιλοσοφία όρισε το ατομο ως το κέντρο του σύμπαντος. Αξίες όπως ο ατομικισμός, η παραγωγικότητα, η επιτυχία, ο χρόνος και το κέρδος άρχισαν να αποκτούν πρωτεύοντα ρόλο.
Στο πλαίσιο της χριστιανικής θεολογίας, ο άνθρωπος πλάστηκε «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» (Γεν. 1,27) του Θεού, δηλαδή δημιουργήθηκε έχοντας τα χαρακτηριστικά μιας θεϊκής οντότητας. Στη συνέχεια, το δόγμα της Μεταρρύθμισης δίδαξε τον άνθρωπο να χρησιμοποιεί το κάθε τι - συμπεριλαμβανομένου του εαυτού του - εργαλειακά, ως μέσο για την επίτευξη ενός εσωτερικού ή εξωγενή σκοπού. Οι ανωτέρω συνιστούν ορισμένους από τους κύριους παράγοντες οι οποίοι έθεσαν τα ψυχολογικά θεμέλια για τη εγκαθίδρυση του κοινωνικοπολιτικού συστήματος που ακολούθησε.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι άνθρωποι τοποθέτησαν τους εαυτούς τους στην υψηλότερη θέση της πυραμίδας των όντων, υιοθετώντας μια στάση υπεροχής που στην πορεία χαρακτηριστηκε με τον όρο «ειδισμός». Σύμφωνα με αυτή τη λογική, ο άνθρωπος είναι ο μοναδικός νομοθέτης στο σύμπαν τόσο οντολογικά όσο και ηθικά. Σχηματίστηκε έτσι ένας δυϊσμός υποκειμένου/αντικειμένου, βασιζόμενος στην αντίληψή μας για τον άνθρωπο ως «υποκείμενο» λόγω της ικανότητάς του για ορθολογική σκέψη, με οτιδήποτε άλλο να εξοστρακίζεται στη σφαίρα των «αντικειμένων». Ο συνδυασμός των ανωτέρω μεταβλητών καθόρισε τη σχέση και τη αλληλεπίδρασή μας με τη φύση.
Τα διαγράμματα του Διεθνούς Προγράμματος Γεωσφαιρας-Βιοσφαιρας (International Geosphere-Biosphere Programme) αποκαλύπτουν ότι η εκθετική επιτάχυνση της ανθρώπινης δραστηριότητας και της αλλοίωσης του περιβάλλοντος μετά το 1950 αντικατοπτρίζουν την πιο εγωιστική εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ταυτόχρονα, παρατηρούμε ότι η κατάσταση που βιώνουμε συνίσταται από ένα σύμπλεγμα ανθρώπων, τεχνολογίας, ορυκτών καυσίμων και παραγώγων τους, που οργανώνονται μέσω καπιταλιστικών σχέσεων. Η ανθρωποκεντρική σκέψη έχει επαναπροσδιορίσει τη φύση και τον πλανήτη ως ένα οικοσύστημα αγαθών και υπηρεσιών με οικονομικές αξίες και σκοπούς. Το αποτέλεσμα είναι μη αναστρέψιμες στρεβλώσεις στο βιολογικό και γεωλογικό υπόστρωμα και μια αυξανόμενη κλιματική κρίση.
Παρ’ όλα αυτα, επιμένουμε σε μια διάθεση μηχανικής ευφορίας και φανταζόμαστε τη μεγιστοποίηση ως θεϊκή κατευθυντήρια δύναμη.
Οι άνθρωποι είναι οι πρωταγωνιστές σε αυτό το πολύπλοκο σύστημα που εκτείνεται πέρα από τα ανθρώπινα δημιουργήματα, προκαλώντας περίπλοκες και αλληλένδετες αλλαγές, τόσο ορατές όσο και αόρατες, (ψηφιακούς μετασχηματισμούς, hyperobjects, πολιτικές διαδικασίες κλπ) που δεν μπορούμε πλέον να καταλάβουμε ή να ελέγξουμε.
Σχεδιάζουμε στο μακρο-επίπεδο της φύσης, μεταβάλλοντας τον πλανήτη, τη γεωλογία, τον καιρό. Με τον ίδιο τρόπο επεμβαίνουμε στη μικρο-κλίμακα, αυτή του σώματός μας: καταφέραμε να σχεδιάσουμε ακόμα και το DNA μας (CRISPR). Ο αντίκτυπος των πρακτικών σχεδιασμού μας θα είναι εμφανής στον κόσμο του αύριο. Θα αφήσει το αποτύπωμά του σε παγετώνες, βράχους, ωκεανούς και ιζήματα, ενώ τα απομεινάρια των ανθρώπινων δημιουργημάτων θα αποτελέσουν μέρος των πετρωμάτων του μέλλοντος (Ανθρωπόκαινος Εποχή).
Για ορισμένους επιστήμονες, το τέλος του κόσμου έχει ήδη συμβεί , η υπερθέρμανση του πλανήτη πραγματοποιείται ήδη, ενώ αντιμετωπίζουμε το τέλος της ικανότητας της γης να διατηρήσει την ανθρώπινη ζωή. Πριν οι άνθρωποι καταφέρουν να προσδιορίσουν τους εαυτούς τους στο πλαίσιο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, βρέθηκαν στη ‘μετα-ανθρώπινη’ φάση.
Tι σημαίνει, λοιπόν, να υπάρχουμε σε μια εποχή που κυριαρχείται από τον άνθρωπο;
H έκθεση «Ruins of an Extreme Present» παρουσιάζει επτά καλλιτέχνες/σχεδιαστές και έξι studios των οποίων τα έργα ερμηνεύουν, αμφισβητούν και αντιδρούν στα καθιερωμένα πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά και οικολογικά φαινόμενα.
Χρησιμοποιώντας τον πειραματικό σχεδιασμό (contextual and speculative design) ως πολιτιστική δύναμη έκθεση φαντάζεται το δυστοπικό μέλλον και απεικονίζει αυτό το παράξενο, ρευστό παρόν που μεταφέρει τα τραύματα του παρελθόντος και του μέλλοντος.
Η εμπειρία των παραπάνω μεγάλων μετασχηματισμών προκαλεί ποικίλες συναισθηματικές αντιδράσεις. Περαιτέρω ψυχολογική επιβάρυνση προστίθεται λόγω του γεγονότος ότι αυτά τα παγκόσμια προβλήματα απο-πολιτικοποιουνται και χρεώνονται στα άτομα, αφήνοντάς τα αβοήθητα. Η μοναξιά, η απώλεια, η θλίψη, η αμφιβολία, η νοσταλγία, η βία, ο θυμός, ο πόνος και το άγχος είναι συναισθήματα που δημιουργούνται υπό τέτοιες συνθήκες, η επίδραση των οποίων γίνεται ακόμη σοβαρότερη σε ένα περιβάλλον αλλαγής και αβεβαιότητας.
Εαν δεν μπορούμε να φανταστούμε ένα πιθανό μέλλον, τότε πως μπορούμε να επενδύσουμε σε αυτό;
Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το design ως εργαλείο για να απομακρυνθούμε από το ανθρώπινο παρόν μας και να ατενίσουμε τα ερείπιά του από το μέλλον. Μόλις το πετύχουμε αυτό, πρέπει να επιστρέψουμε και να επανεφεύρουμε το Ανθρωποκένιο, φανταζόμενοι τον νέο Άνθρωπο. Ένα νέο ον με ριζικά διαφορετική συνείδηση συνύπαρξης που θα λάβει μέρος σε μια εκ βάθρων αναδιανομή της εξουσίας και της γνώσης.
Αυτό το νέο ον δεν υπονοεί τη λύση μέσω μιας καινούριας Ουτοπίας. Η ελπίδα στηρίζεται στην προσπάθεια δημιουργίας ενός βιώσιμου μέλλοντος ή, τουλάχιστον, ενός γοητευτικού τέλους.
Έρευνα και κείμενο: Un.Processed Realities.
Επιμέλεια κειμένου: Γ. Σκλαβούνος
Επιπλέον βοήθεια κειμένου και ευχαριστίες: Α. Κουφαγκελά, Γ. Μουραβας, Ο. Γούλας
1. Erich Fromm, “Escape from Freedom” ,1941
2. Max Horkheimer, “The End of Reason”, 19413.
3. Descartes, René. "LIII". The Principles of Philosophy
4. Earth System and Socioeconomic Trends category of the Great Acceleration of the Anthropocene from 1750 to 2010, International Geosphere-Biosphere Programme www.igbp.net
5 . Antonio Regalado, “China’s CRISPR babies: Read exclusive excerpts from the unseen original research” MIT Technology Review, December 3, 2019
6. Clive Hamilton, “The Anthropocene”, Encyclopedia of Ecology (Second Edition), Volume 4, 2019, Pages 239-246
7. Timothy Morton, “Minister of the Future” CCCB Lab Interview, 14 November 2017